گروه نرم افزاری آسمان

. آیه (دلیل پیروي از عالم)
اشاره



یا أَبَتِ إِنِّی قَدْ جاءَنی مِنَ الْعِلْمِ ما لَمْ یَأْتِکَ فَاتَّبِعْنی أَهْدِكَ صِ راطاً سَوِیا اي پدر علم و دانشی نصیب من شده است که نصیب تو
نشده، بنابراین از من پیروي کن تا تو را به راه راست هدایت کنم. ( 43 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
ابراهیم آزر را به پیروي از خود دعوت میکند، با این که قاعدتا عمویش از نظر سن از او بسیار بزرگتر بوده و در آن جامعه
قَدْ جاءَنی مِنَ الْعِلْمِ ما لَمْ یَأْتِکَ). این یک قانون ) « که من علمی دارم که نزد تو نیست » سرشناستر و دلیل آن را چنین ذکر میکند
کلی است درباره همه که در آن چه آگاه نیستند از آنها که آگاهند پیروي کنند و این در واقع برنامه رجوع به متخصصان هر فن و
از جمله مسأله تقلید از مجتهد را در فروع احکام اسلامی مشخص میسازد، البته بحث ابراهیم در مسائل مربوط به فروع دین نبود،
بلکه از اساسیترین مسأله اصول دین سخن میگفت، ولی حتی در این گونه مسائل نیز باید از راهنماییهاي دانشمند استفاده کرد،
است، حاصل گردد. « صراط مستقیم » تا هدایت به صراط سَوِيّ که همان
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
در آیه مورد بحث، به ترسیم منطق روشن ابراهیم در دعوت به یکتا آفریدگار هستی و هشدار از شرك ادامه میدهد که گفت: یا
أَبَتِ إِنِّی قَدْ جاءَنی مِنَ الْعِلْمِ ما لَمْ یَأْتِکَ پدر جان! من به خاطر لطف خدا و دریافت پیام او به شناخت و معرفت روشنی از ذات
پاك و صفات او نایل آمدهام که چنین دانش و بینشی براي تو حاصل نیامده است، پس بیا و از من پیروي نما … فَاتَّبِعْنی أَهْدِكَ
صفحه 104 از 369
صِراطاً سَوِیا. تا به خواست خدا و در پرتو لطف او تو را به راه راست و بیانحراف که هرگز تو را (صفحه 113 ) از حق دور نسازد و
گمراه نکند، رهبري نمایم.
( روشنگري و کار فکري و فرهنگی( 1
سومین درس انسانساز و جامعه پردازي که از سرگذشت ابراهیم دریافت میگردد این است که او راه سازندگی و شیوه روشنگري و
کار فکري و فرهنگی را بر دیگر شیوهها و راهها مقدم میدارد و از آنجا آغاز میکند و با پایداري و اخلاص و خیرخواهی، راه
خویش را طرح و بر درستی گفتارش دلیل و برهان میآورد و در چهرهها و قالبها و شیوههاي گوناگون میکوشد تا آنان را از
ذلت پرستش غیر خدا رها ساخته و به عزت توحیدگرایی مفتخر سازد. او از همه شیوهها و راهها به ویژه از راه انگیزش خردها و
اندیشهها و راه انگیزش عواطف پاك انسانی بهره میجوید، تا در پرتو مهر و صفا و جوّ آزاد و آرام آنان را بیندیشاند … یا أَبَتِ لِمَ
و « مترجم » تَعْبُدُ ما لا یَسْمَعُ وَ لا یُبْصِ رُ وَ لا یُغْنی عَنْکَ شَیْئاً … هان اي پدر عزیز چرا ***** … 1. مترجم. (منظور از کلمه
در کل پاورقی این تفسیر، جناب حجۀ الاسلام والمسلمین آقاي علی کرمی مترجم تفسیر مجمعالبیان است و علت تصریح « نگارنده »
در اصل تفسیر مجمعالبیان مرحوم « فراز پرتوي از آیه شریفه » دو کلمه مذکور آن است که خوانندگان محترم متوجه باشند که
( طبرسی وجود ندارد بلکه برداشت مترجم و نگارنده محترم میباشد). (صفحه 114
217 . آیه
اشاره
یا أَبَتِ لا تَعْبُدِ الشَّیْطانَ إِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلرَّحْمنِ عَصِ یا اي پدر شیطان را پرستش مکن که شیطان نسبت به خداوند رحمن عصیانگر
بود. ( 44 /مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
البته پیدا است که منظور از عبادت در اینجا عبادت به معنی سجده کردن و نماز و روزه براي شیطان به جا آوردن نیست، بلکه به
معنی اطاعت و پیروي فرمان است که این خود یک نوع از عبادت محسوب میشود. معنی عبادت و پرستش آن قدر وسیع است که
حتی گوش دادن به سخن کسی به قصد عمل کردن به آن را نیز شامل میگردد و نیز قانون کسی را به رسمیت شناختن یک نوع
مَنْ اَصْ غی اِلی ناطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ، فَاِنْ کانَ النّاطِقُ » : عبادت و پرستش او محسوب میشود. از پیامبر صلی الله علیه و آله چنین نقل شده
عَنِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَدْ عَبَدَ اللّهَ وَ اِنْ کانَ النّاطِقُ عَنْ اِبْلیسَ فَقَدْ عَبَدَ اِبْلیسَ: کسی که به سخن سخنگویی گوش فرا دهد (گوش دادن
از روي تسلیم و رضا) او را پرستش کرده، اگر این سخن گو از سوي خدا سخن میگوید خدا را پرستیده است و اگر از سوي
1) به هر حال ابراهیم میخواهد این واقعیت را به عمویش تعلیم کند که انسان در ).« ابلیس سخن میگوید ابلیس را عبادت کرده
زندگی بدون خط نمیتواند باشد یا خط اللّه و صراط مستقیم است و یا خط شیطان عصیانگر و گمراه، او باید در این میان درست
بیندیشد و براي خویش تصمیمگیري کند و خیر و صلاح خود را دور از تعصبها و تقلیدهاي کورکورانه در نظر بگیرد. *****
( جلد 2، صفحه 115 (ماده عبد). (صفحه 115 ،« سفینۀ البحار » -1
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
صفحه 105 از 369
هشدار از پرستش شیطان!
و در ادامه سخن او را از پرستش و پیروي شیطان هشدار داد و گفت: یا أَبَتِ لا تَعْبُدِ الشَّیْطانَ پدر جان! شیطان را فرمانبرداري مکن،
که به سان پرستشگر او خواهی بود. روشن است که انسان کفرگرا شیطان را نمیپرستد، بلکه وسوسه او را پیروي میکند و
فرمانبرداري و پیروي، در نگرش قرآنی به سان پرستش و مرحلهاي از آن است. إِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلرَّحْمنِ عَصِ یا. چرا که شیطان
( عصیانگر و نافرمان بارگاه خداي بخشاینده است. (صفحه 116
218 . آیه
اشاره
یا أَبَتِ إِنِّی أَخافُ أَنْ یَمَسَّکَ عَذابٌ مِنَ الرَّحْمنِ فَتَکُونَ لِلشَّیْطانِ وَلِیا اي پدر، من از این میترسم که عذابی از ناحیه خداوند رحمن
به تو رسد در نتیجه از دوستان شیطان باشی. ( 45 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
اشاره
تعبیر ابراهیم در برابر عمویش آزر در اینجا بسیار جالب است از یک سو مرتبا او را با خطاب یا ابت (پدرم) که نشانه ادب و احترام
نشان میدهد که ابراهیم از رسیدن کوچکترین ناراحتی به آزر ناراحت « اَنْ یَمَسَّکَ » است، مخاطب میسازد و از سوي دیگر جمله
اشاره به این نکته میکند کار تو به واسطه این شرك و بتپرستی به « عَذابٌ مِنَ الرَّحْمنِ » و نگران است و از سوي سوم تعبیر به
جایی رسیده که خداوندي که رحمت عام او همگان را در برگرفته به تو خشم میگیرد و مجازاتت میکند، ببین چه کار
وحشتناکی انجام میدهی. و از سوي چهارم این کار تو کاري است که سرانجامش، قرار گرفتن زیر چتر ولایت شیطان است.
راه نفوذ در افراد منحرف
کیفیت گفتگوي ابراهیم با آزر که طبق روایات مردي بتپرست و بتتراش و بتفروش بوده و یک عامل بزرگ فساد در محیط
محسوب میشده، به ما نشان میدهد که براي نفوذ در افراد منحرف، قبل از توسل به خشونت باید از طریق منطق، منطقی آمیخته با
احترام، محبت، دلسوزي و در عین حال توأم با قاطعیت استفاده کرد، چرا که گروه زیادي از این طریق تسلیم حق خواهند شد، هر
چند عدهاي در برابر این روش باز هم مقاومت نشان میدهند که البته حساب آنها جدا است و باید برخورد دیگري با آنها داشت.
( (صفحه 117
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
ابراهیم به روشنگري خود ادامه میدهد که: یا أَبَتِ إِنِّی أَخافُ أَنْ یَمَسَّکَ عَذابٌ مِنَ الرَّحْمنِ پدر جان! من نگران آن هستم که مباد
از سوي خداي بخشاینده عذابی به سراغ تو بیاید، چرا که تو بر کفرگرایی خویش اصرار میورزي. فَتَکُونَ لِلشَّیْطانِ وَلِیا. به باور
منظور « مُسْلِم » منظور این است که: در نتیجه به شیطان وانهاده میشوي و او نیز برایت سودبخش نخواهد افتاد. امّا به باور « جُبّائی »
این است که: در آن صورت، در خواري و لعنت پیرو شیطان خواهی شد. از دیدگاه پارهاي منظور این است که: آنگاه است که در
صفحه 106 از 369
آتش شعلهور دوزخ، همدم و همنشین شیطان خواهی شد. و از دیدگاه پارهاي دیگر، آنگاه است که به ولایت و سرپرستی شیطان وا
نهاده شده و او بر تو ولایت خواهد کرد. این تعبیر که در آیه شریفه او را دوست و همنشین شیطان میخواند و نه شیطان را همنشین
او، به خاطر آن است که او را بیشتر سرزنش نموده باشد و رسواییاش را بیشتر سازد و منظور این است که: در آن صورت به عذاب
( خدا گرفتار میگردي و شیطان نیز تو را یاري نخواهد کرد و خوار و نگونسار خواهی شد. (صفحه 118
219 . آیه
اشاره
قالَ أَ راغِبٌ أَنْتَ عَنْ آلِهَتی یا إِبْراهیمُ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ لَأَرْجُمَنَّکَ وَ اهْجُرْنی مَلِیا گفت: اي ابراهیم آیا تو از خدایان من روي گردانی؟
اگر (از این کار) دست بر نداري تو را سنگسار میکنم، از من براي مدتی طولانی دور شو. ( 46 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
از ماده اِمْلاء به معنی مهلت دادن طولانی آمده است و در اینجا مفهومش آن است که « مفردات » در « راغب » به گفته « مَلِیّا » کلمه
براي مدت طولانی یا همیشه از من دور شو. نه تنها دلسوزيهاي ابراهیم و بیان پر بارش به قلب آزر ننشست بلکه او از شنیدن این
حتی مایل نبود تعبیر انکار بتها و یا مخالفت و بدگویی نسبت به آنها را بر زبان « آزر » سخنان، سخت برآشفت. جالب این که اولًا
مبادا به بتها جسارت شود، ثانیا: به هنگام تهدید ابراهیم، او « آیا تو روي گردان از بتها هستی » : آورد، بلکه به همین اندازه گفت
استفاده میشود و میدانیم « لاََرْجُمَنَّکَ » در « نون تأکید ثقلیه » و « لام » را به سنگسار کردن تهدید نمود، آن هم با تأکیدي که از
سنگسار کردن یکی از بدترین انواع کشتن است. ثالثا: به این تهدید مشروط قناعت نکرد، بلکه در همان حال ابراهیم را وجودي غیر
قابل تحمل شمرد و به او گفت: براي همیشه از نظرم دور شو. این تعبیر بسیار توهینآمیزي است که افراد خشن نسبت به مخالفین
میگوییم، یعنی نه تنها خودت براي همیشه از من پنهان شو، « گورت را گم کن » خود به کار میبرند و در فارسی گاهی به جاي آن
( بلکه جایی برو که حتی قبرت را هم نبینم. (صفحه 119
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
اشاره
سنگباران ساختن؛ و به مفهوم :« رَجْم » . خودداري :« اِنْتِهاء » . به مفهوم روي گردانیدن از چیزي آمده است :« اَلرَّغْبَۀُ عَنِ الشَّیْء »
روزگاري طولانی؛ دیر زمان. :« مَلِیّ » . بدگویی و ناسزا گفتن نیز آمده است
پدر ابراهیم که بود؟
بود، چرا که به باور « تارخ » نبود، بلکه نیاي مادري او بود و نام پدر ابراهیم « ابراهیم » پدر « آزر » ، همان گونه که پیشتر اشاره رفت
دانشوران شیعه، پیامبر گرامی اسلام از ریشه و تباري پاك و پاکیزه برخاسته و همه پدران او تا آدم مسلمان و توحیدگرا بودند. از
خود پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله آوردهاند که فرمود: لَمْ یَزَلْ یَنْقُلُنِی اللّهُ مِنْ اَصْ لابِ الطّ اهِریِنَ اِلی اَرْحامِ الْمُطَهَّراتِ حَ تّی
أَخْرَجَنی فی عالَمِکُمْ هذا (… 1) خداي پرمهر هماره مرا از راه پدران و مادران پاك و پاکیزه و درستاندیش، پیش آورد تا به
دنیاي شما و در عصر و زمان شما به دنیا آورد. و میدانیم که قرآن شریف کفرگرایان را به پاکی وصف نمیکند و میفرماید: اِنَّما
صفحه 107 از 369
الْمُشْرِکوُن نَجِسٌ … جز این نیست که شركگرایان ناپاکند. امّا آزر در برابر خیرخواهی و دعوت توحیدي او واکنش نابخردانهاي
نشان داد و با خشونت و تندي به تهدید او پرداخت که: قالَ أَ راغِبٌ أَنْتَ عَنْ آلِهَتی یا إِبْراهیمُ هان اي ابراهیم! آیا تو از پرستش
خدایان من روي برتافتهاي؟ ***** 1. اعتقادات صَدُوق، ص 110 . (صفحه 120 ) لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ لَأَرْجُمَنَّکَ اگر دست از این اندیشه و
رفتارت بر نداري تو را سنگباران خواهم کرد. به باور پارهاي منظور این است که: اگر دست از توحیدگرایی و اعلان بیزاري از
شرك و کفر برنداري باران ناسزا را بر تو میبارانم. و به باور پارهاي دیگر تو را خواهم کشت. وَ اهْجُرْنی مَلِیا. در مورد این فراز نیز
و … منظور این است که براي مدتی طولانی از من دور « سعید بن جُبَیر » ،« مُجاهِد » ،« حَسَن » دو نظر است: 1 به باور گروهی از جمله
منظور این است که: از من دور شو تا از کیفرم در امان باشی و به سلامت « ابن عباس » شو. 2 امّا به باور گروهی دیگر از جمله
( است. (صفحه 121 « سالم » به مفهوم « مَلِیّ » بمانی، چرا که واژه
220 . آیه
اشاره
قالَ سَلامٌ عَلَیْکَ سَأَسْتَغْفِرُ لَکَ رَبِّی إِنَّهُ کانَ بی حَفِیا (ابراهیم) گفت: سلام بر تو، من به زودي برایت از پروردگارم تقاضاي عفو
میکنم، چرا که او نسبت به من مهربان است. ( 47 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
را ترك گفت. در واقع، ابراهیم در « آزر » ، این سلام ممکن است تودیع و خداحافظی باشد که با گفتن آن و چند جمله بعد، ابراهیم
مقابل خشونت و تهدید آزر، مقابله به ضد نمود، وعده استغفار و تقاضاي بخشش پروردگار به او داد. در اینجا سؤالی مطرح
میشود که چرا ابراهیم به او وعده استغفار داد، با این که میدانیم آزر، هرگز ایمان نیاورد و استغفار براي مشرکان، طبق صریح آیه
113 سوره توبه ممنوع است که این چنین است: از آنجا که مسلمانان آگاه و آشنا به قرآن، در آیات این کتاب آسمانی خوانده
بودند که ابراهیم براي (عمویش) آزر استغفار کرد، فورا این سؤال ممکن بود در ذهن آنها پدیدار آید که مگر آزر مشرك نبود؟
اگر این کار ممنوع است چرا این پیامبر بزرگ خدا آن را انجام داد؟! لذا در آیه 113 و 114 سوره توبه به پاسخ این سؤال پرداخته
استغفار ابراهیم براي پدرش (عمویش آزر) به خاطر وعدهاي بود که به او داد، اما هنگامی که براي او آشکار شد » : است و میگوید
وَ ما کانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهیمَ لِأَبیهِ إِلاَّ عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَها إِیَّاهُ فَلَمَّا » « که وي دشمن خدا است از او بیزاري جست و برایش استغفار نکرد
« تَبَیَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
با منطق « آزر » پرمهر و لطفی که همه نعمتها را به بندگان ارزانی میدارد. امّا ابراهیم در برابر آن تندي و خشونت بسیار :« حَفِیّ »
این درود و سلام، ،« ابو مُسْلم » و « جُبّائی » قانع کننده و مهر بسیار به او نزدیک شد و گفت: سلام بر تو باد! قالَ سَلامٌ عَلَیْکَ به باور
نشان فراق و خداحافظی است. (صفحه 122 ) امّا به باور پارهاي، درود و سلام احترام و نیکی است و منظور این است که: پدر جان!
با اینکه من درست میگویم و شما خوب نمیاندیشی، با این وصف به منظور اداي حقوق پدري و بزرگی به گفتارت بها میدهم و
تو را نافرمانی نمیکنم و از نزدت میروم، چشم خداحافظ. آنگاه افزود: سَأَسْتَغْفِرُ لَکَ رَبِّی من به زودي از پروردگارم براي تو
به حکم خرد و اندیشه « ابراهیم » آمرزش و هدایت خواهم خواست … در تفسیر این جمله دیدگاهها متفاوت است: 1 به باور پارهاي
صفحه 108 از 369
خویش و تشویق او به تفکّر، به او نوید آمرزش خواستن از بارگاه خدا داد، چرا که تا آن زمان پیامی از سوي خدا در مورد زشتی و
منظور این است که اگر پرستشهاي ذلتبار را « جُبّائی » نادرستی آمرزش خواهی براي کافران دریافت نداشته بود. 2 امّا به باور
منظور این است که: اگر دست از شرك « اَصَمّ » وانهی، من نیز براي تو از بارگاه پروردگارم آمرزش خواهم خواست. 3 و از دیدگاه
برداري و به راه توحیدگرایی گام سپاري، از پروردگارم خواهم خواست که در دنیا گرفتار عذاب نگردي. إِنَّهُ کانَ بی حَفِیا. به باور
منظور این است که: چرا که خدا نسبت به من هماره پرمهر است. امّا به باور پارهاي، خدا هماره به من نیکی ،« مُقاتِل » و « ابن عبّاس »
نموده و نیکی خواهد نمود. و به باور پارهاي دیگر منظور این است که: چرا که خدا به گفتگوي من و تو آگاه و داناست. (صفحه
(123
221 . آیه
اشاره
وَ أَعْتَزِلُکُمْ وَ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ أَدْعُوا رَبِّی عَسی أَلاَّ أَکُونَ بِدُعاءِ رَبِّی شَ قِیا و از شما و آن چه غیر از خدا میخوانید
کنارهگیري میکنم و پروردگارم را میخوانم و امیدوارم دعایم در پیشگاه پروردگارم بیپاسخ نماند. ( 48 / مریم) فَلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَ ما
یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ کُ  لا جَعَلْنا نَبِیا هنگامی که از آنها و از آن چه غیر خدا میپرستیدند، کنارهگیري
کرد، ما اسحاق و یعقوب را به او بخشیدیم و هر یک را پیامبر بزرگی قرار دادیم. ( 49 / مریم)
شرح آیه از تفسیر نمونه
ابراهیم به گفته خود وفا کرد و بر سر عقیده خویش با استقامت هر چه تمامتر باقی ماند، همواره منادي توحید بود، هر چند تمام
اجتماع فاسد آن روز بر ضد او قیام کردند، اما او سرانجام تنها نماند، پیروان فراوانی در تمام قرون و اعصار پیدا کرد، به طوري که
همه خداپرستان جهان به وجودش افتخار میکنند. گرچه مدت زیادي طول کشید که خداوند اسحاق و سپس یعقوب (فرزند
اسحاق) را به ابراهیم داد ولی به هر حال این موهبت بزرگ، فرزندي همچون اسحاق و نوهاي همچون یعقوب که هر یک پیامبري
عالی مقام بودند، نتیجه آن استقامتی بود که ابراهیم در راه مبارزه با بتها و کنارهگیري از آن آیین باطل از خود نشان داد.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
ابراهیم پس از این روشنگري و ادب آموزي و امیدبخشی افزود: وَ أَعْتَزِلُکُمْ وَ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ و من از پرستشهاي ذلتباري
که در میان شما رواج دارد باز هم کنارهگیري میکنم. وَ أَدْعُوا رَبِّی و یکتا پروردگار خویشتن را میخوانم و میپرستم. (صفحه
124 ) عَسی أَلاَّ أَکُونَ بِدُعاءِ رَبِّی شَ قِیا. امید که در خواندن پروردگارم به سان شما بتپرستان تیرهبخت بیبهره و نگونبخت نباشم.
به باور پارهاي منظور این است که: امیدوارم که خدا پرستش و فرمانبرداریم را بپذیرد و با نپذیرفتن آن تیرهبختم نسازد، چرا که
انسان با ایمان هماره میان بیم و امید است. و در آیه مورد بحث، قرآن در گواهی بر توحیدگرایی و استواري او در دعوتش، به
پرتوي از پاداش پرشکوه خدا به او اشاره نموده و میفرماید: فَلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَ ما یَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ کُ  لا
جَعَلْنا نَبِیا. پس هنگامی که او از آنان و آنچه جز خداي یکتا میپرستیدند کنارهگیري کرد و به سوي بیتالمقدس رفت، ما نیز
به او ارزانی داشتیم و بدین وسیله سوز جدایی و فراق خویشاوندان را با « یعقوب » و فرزند زادهاي چون « اسحاق » فرزندي به سان
( ارزانی داشتن فرزندانی شایسته کردار به او، آرامش بخشیدیم؛ و فرزندانش را نیز به افتخار رسالت مفتخر ساختیم. (صفحه 125
صفحه 109 از 369
براي خانواده) « حسن شهرت » 222